De Luchtbeschermingsdienst

[Sander]

Beste mensen,

Voor degene die het interesseren! Beknopte informatie over de L.B.D.

De luchtbeschermingsdienst

De Eerste Wereldoorlog luidde een nieuwe periode in de oorlogvoering in. Het zwaartepunt werd nu verplaatst van het slagveld naar het chemisch laboratorium. Het gebruik van chemische middelen vergrootte echter de kans dat behalve militairen ook de burgers hiervan het slachtoffer konden worden. De regering voelde zich daarom verplicht om deze ontwikkeling in het oog te houden en zich te verdedigen tegen het gevaar van een chemische oorlog.

Daarom werd in 1927 de "Aanwijzingen luchtbeschermingsdienst" uitgegeven. Hierin werd geëist dat in geval Nederland in een oorlog werd betrokken, vijandelijke luchtstrijdkrachten mogelijk naast militaire doelen ook burgerdoelen zouden anvallen. Om de kansen op aanvallen vanuit de lucht zoveel mogelijk te verminderen en de gevolgen van die aanvallen te beperken, moesten er maatregelen worden voorbereid en uitgevoerd. Elke gemeente werd aanbevolen een autoriteit of ambtenaar aan te wijzen als hoofd van de luchtbeschermingsdienst ter plaatse en hem op te dragen om voor de voorbereiding en uitvoering van de luchtbeschermingsdienst te zorgen.

In 1931 werd deze gids vervangen door de "Leidraad luchtbeschermingsdienst". Daar geen enkele gemeente met zekerheid voor luchtaanvallen gevrijwaard kon worden geacht, was het raadzaam om in elke gemeente al in vredestijd voorbereidingen voor de luchtbescherming te treffen. Deze leidraad poogde de burgemeesters de weg te wijzen bij de voorbereiding van de luchtbeschermingsdienst.

Bovengenoemde uitgaven hadden echter niet het gewenste resultaat en daarom werd in 1934 een populaire gids uitgegeven, getiteld "Organisatie, verduistering, alarmering" om opnieuw aandacht aan deze zaak te besteden.

Desondanks werden er maar in enkele gemeenten luchtbeschermingsdiensten opgericht. In 1936 werden de burgemeesters bij wet van 23 april 7 verplicht om maatregelen ter bescherming van de bevolking uit te voeren met betrekking tot:

- waarschuwing en alarmering;

- de taak van politie, brandweer, geneeskundige dienst, reinigingsdienst en andere gemeentelijke diensten

in de organisatie;

- organisatie van hulpdiensten;

- voorlichting van de bevolking;

- middelen van bescherming en ontsmetting.

Bij het koninklijk besluit van 15 augustus 1936 (Staatsblad, no. 347) werden er nadere voorschriften gegeven met betrekking tot de uitwerking van bovengenoemde maatregelen. De burgemeesters moesten de inrichting van een dienst ter uitvoering van deze maatregelen voorbereiden, een hoofd van dienst aanwijzen en zijn instructie vaststellen en de inrichting van hulpdiensten, plus het aanwijzen van de hoofden daarvan, voorbereiden.

Verder gaf de minister van Binnenlandse Zaken op 30 oktober 1936 de "Richtlijnen voor het samenstellen van het gemeentelijk luchtbeschermingsplan" uit. Dit plan vormde de grondslag voor de opbouw van het gehele stelsel van voorbereidende organisatorische maatregelen ter bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen. De algemene beginselen van de luchtbeschermingsdienst, zoals neergelegd in de "Leidraad luchtbeschermingsdienst", werden er in verwerkt. Deze beginselen moesten wel worden getoetst aan de plaatselijke omstandigheden van elke gemeente, zoals topografische gesteldheid, bebouwing, personele en materiële hulpbronnen.

De organisatie

Periode 1936-1940

Tot aan de Duitse bezetting was de luchtbeschermingsdienst als volgt georganiseerd. De algemene leiding berustte bij het hoofd van de luchtbeschermingsdienst. Onder hem ressorteerden de bureaus voorziening bevolking, personeel, propaganda, veterinaire dienst, materieel en het bureau algemene reserve. Voor het behoorlijk functioneren werd de dienst zelf onderverdeeld in een aantal afdelingen, te weten de waarschuwingsafdeling, de politie-en brandweerafdeling, de afdeling bedrijven, de afdeling publieke werken en de geneeskundige afdeling (inclusief de gasdienst).

De periode 1940-1944

De Duitse bezetter ging in 1940 direkt over tot reorganisatie van de Luchtbeschermingsdiensten, omdat volgens hem bij langere dienst het vrijwilligerssysteem tekort schoot. Er ontstonden vooral moeilijkheden met betrekking tot de bezetting van de posten en de voortdurende wisseling in de bezetting van deze posten stond vorming van voldoende geschoold personeel in de weg. De bezetter wilde daarom dat de continudienst werd verricht door personen die uitsluitend voor deze werkzaamheden waren aangesteld en voortdurend ter beschikking stonden en als zodanig de kern van de luchtbeschermingsorganisatie vormden.

De periode 1944-1945

Grote veranderingen zijn er ten opzichte van de voorgaande periode niet geweest. Alleen verviel de samenvoeging politie, brandweer en luchtbescherming bij "Tijdelijk Brandweerbesluit", vastgesteld te Londen op 7 september 1944 (Staatsblad E85). De brandweer en de luchtbeschermingsdienst vormden nu twee afzonderlijke diensten, met ieder een eigen hoofd. Alleen bij bomaanvallen en andere rampen, die het gevolg zijn van oorlogshandelingen, werd het hoofd luchtbeschermingsdienst de coördinerende figuur.

Na de bevrijding werd de luchtbeschermingsdienst gereorganiseerd. Bij schrijven van de Rijksinspecteur voor de bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen, ressort Noord-Brabant en Limburg, werd de burgemeester verzocht ook de luchtbeschermingsdienst te reorganiseren. De leiding bleef berusten bij de commandopost. Daaronder stonden een aantal diensten, te weten de inlichtingendienst, de reddingsbrigaden, de doorgangshuizen, de burgerlijke lijkendienst en de piketposten (vakposten). Het hoofd van de luchtbeschermingsdienst adviseerde de burgemeester om de Rijksinspecteur mee te

delen dat in de gemeente Heerlen een inlichtingendienst en een burgerlijke lijkendienst niet noodzakelijk waren. De doorgangshuizen waren voorzien door de evacuatiedienst en de piketposten werden gevormd door vrijwilligers. Alleen de oprichting van reddingsbrigaden en ambulance was gewenst, met name door het zeer sterk uitgedunde vrijwilligerscorps.

[ external image ]

[Sander]

Wijk- en Blokhoofden.

Wijk- en Blokhoofden werden door de overheid aangesteld. Zij moesten in de betrokken wijk of betrokken blok woonachtig zijn. De voornaamste taak was het leiding kunnen geven in moeilijke situaties.
Zij moesten in de nodige tijd er voor zorgen om in de mobilisatie- en vredestijd zich voor hun taak voor te bereiden en om de inwoners de nodige voorlichting te kunnen geven.

Hulpdiensten in een wijk of blok.

De hulpdiensten in een blok werden op de volgende wijze samengesteld:

Geneeskundigendienst, bestaan uit: artsen, verplegers en verpleegsters, gediplomeerde E.H.B.O.-ers en vrijwilligers van de Luchtbeschermingsdienst.

Brandweer, bestaan alleen uit vrijwilligers.

Opruimingsdienst, Bestaat uit vrijwilligers onder leiding en toezicht van
technische personeel van de gemeente.

Ontsmettingsdienst en de Chemische dienst, bestaan uit personeel van de stadsreiniging en van de gemeentelijke badhuizen.

Herstellingsdienst, Bestemd voor verschillende diensten. Deze ploegen staat onderleiding van technisch geschoold gemeente personeel.

Gasverkenning, personeel van de gemeentepolitie en de stadsreiniging wordt hiervoor het eerste opgeleid. Als ze niet over voldoende personeel beschikken, zullen vrijwilligers worden ingeschakeld.

Veterinaire dienst, bestaat alleen uit vrijwilligers.

Bewakingsdienst en ordedienst, bestaat uit personeel van de gemeentepolitie en indien noodzakelijk kunnen er vrijwilligers in dienst gesteld worden.

Uitkijk- en luisterdienst, bestaat alleen uit vrijwilligers.

Blokploeg, bestaat alleen uit vrijwilligers.

Verbindingsdienst, bestaat vooral uit personeel van de PTT, als er indien noodzakelijk niet voldoende personeel beschikbaar is kunnen er vrijwilligers in dienst gesteld worden.

[Sander]

Mouwbanden en armschildjes.

De L.B.D.-leden ontvangen bij oorlogsdreiging een legitimatiebewijs, dat tevens strekt tot het bewijs van aanstelling en daarbij worden hun voorzien van een armband, waarop is aangegeven de dienst waartoe ze behoren.

Een nadeel van de stoffen banden was dat ze kreukelden en niet goed leesbaar waren. Veel banden werden vuil tijdens het gebruik, daarom werd vanaf november 1941 het nieuw ontworpen emaillen armschild ingevoerd.

[Sander]

De Ontsmettingsdienst en de Chemische dienst
De Ontsmettingsdienst en de Chemische dienst bestaan uit personeel van de stadsreiniging en van de gemeentelijke badhuizen. De ontsmettingsdienst heeft voornamelijk de taak van het ontsmetten van personen, gebouwen, terreinen en de openbare weg. De Chemische dienst heeft voornamelijk de taak het controleren van beschermende middelen zoals gasmaskers, beschermende kleding en het onderzoeken van gasmonsters, het opleiden van gasverkenners. In elk vak of blok was een Chemisch laboratorium.

[ external image ]

[Sander]

[ external image ]
De Geneeskundigendienst.

De geneeskundigendienst hield zich vooral bezig met het opleiden van E.H.B.O vrijwilligers die op hun beurt weer ingezet konden worden in ziekenhuizen.

De originele foto is veel en veel scherper, is wel jammer!

[Sander]

[ external image ]
Armband van de gemeetelijke Luchtbescherming politie- en bewakingsdienst namelijk van de gemeente Haskerland.

Wat deze wel heeft is dat deze band doormiddel van 3 knopen om de arm vast gezet kon worden, veel banden werden aan de uiteinde aan elkaar genaaid.
[ external image ]

[ external image ]

[Sander]

[ external image ]
Een opruimingsdienst armband in een ongebruikte staat.

De Opruimingsdienst hield zich vooral bezig met het opruimen van puin ,dat is veroorzaakt door luchtaanvallen, van kapot gemaakte openbare gebouwen, huizen en openbare wegen.

[ external image ]

[Sander]

[ external image ]
Blokploeg Armschild

De Blokploeg hield zich vooral bezig met het helpen van een blokhoofd of wijkhoofd, ze hielpen mee met de administratie en bij het uitdelen van beschermende kleding ,zoals gasmasker en gaszakken, onder de bevolking.

[Sander]

Er was geen echte voorschrift voor de kleding, alles werd meestal gemeentelijk geregeld, en wat de L.B.D.-ers zelf hadden te bieden. Er zijn foto's bekend van een L.B.D.-er van de blokploeg Rotterdam (blok / wijk is niet bekend.)
Deze heeft zwart stoffen jas met een voor-oorlogse Nederlands schuitje.

[ external image ]
Bron: http://www.gemeentearchief.rotterdam.nl/content/

Ander gemeenten hebben weer leren jassen als overjas.

[ external image ]

[ external image ]
Bron: http://www.rijckheyt.nl/sjablonen/rijck ... ubsite=100

Ik zelf heb een stoffen werkjas geschonken gekregen van voor de oorlog, deze gebruik ik als "zomer" overjas.

[ external image ].

Over de uitrusting waren geen voorschriften bekend! Het gaat meestal om een gasmasker + opberg tas / bus en een M34, naar model KNIL m38 of een de door verblifa geproduceerde m34 met scherpe rand "halzen snijder" en natuurlijk een armband of schild!

Een voorbeeld van de uitrusting en een gasmasker opbergtas:
[ external image ]

Als ik nog een keer foto's vind dan post ik ze er wel bij!

Sander

[cartridges]

Ik heb een vraag over die armschildjes die werden gedragen door de luchtbeschermingsdienst.
Er is er in het verleden wel eens één via MP aangeboden die een witte ster boven de tekst had staan. (ik kon zo snel de foto niet meer vinden, dus die volgt mogelijk later nog...)
Weet jij (of een van de overige forumleden) of die ster een speciale betekenis had? Of was dit slechts een truc om een "waardevol item" ter verkoop aan te bieden en betrof het dus een knutselwerkje?

groet,
Joost

[patrickh]

Heb ze ook met een sterretje boven de tekst, niets mis mee, hoor!

[Dutch_Dreams]

Het sterretje stond inderdaad ergens voor, waarvoor kan ik me niet meer herinneren. Wellicht dat Sander het kan uitleggen.
Bandjes met sterren zijn wel zeldzamer dan de reguliere maar ze komen zo nu en dan nog wel eens voorbij.

[Sander]

Sorry allemaal! Het is alweer een tijdje geleden dat ik hier heb gekeken! Heb me daar nog nooit in verdiept, ik dacht dat het iets te maken heeft met een hogere rang / leiding. Zal me er eens in gaan verdiepen!

Sander

[patrickh]

Is naoorlogse Bescherming Bevolking, geen LBD.

[Ed van Engeland]

Zie ook:
http://www.nederlandsemilitaria.com/vie ... escherming